పుష్కరమైన ఉజ్జయిని నగరంలో, సూర్యుడు తన కాంతితో భూమిని అలంకరిస్తూ నిద్రలేపుతున్నాడు. ఈ నగరం విద్య, జ్ఞానం, విజ్ఞాన కేంద్రంగా కళకళలాడుతోంది. ఇక్కడే నివసించే **మిహిరుడు**, తన జ్యోతిష శాస్త్ర, గణిత, నక్షత్ర శాస్త్ర పరిజ్ఞానంతో అసమాన ప్రతిభను చాటాడు.
**మిహిరుడు** అనే పేరు, సంస్కృతంలో “సూర్య కిరణం” అని అర్థం. ఆయన జ్ఞానం సూర్యకాంతిలా వెలిగిపోయేది. కానీ, ఆయనకు **వరాహమిహిరుడు** అనే పేరు ఎలా వచ్చింది? ఒక పురాణ కథనం ప్రకారం, మిహిరుడు ఒకసారి వరాహ అవతారం (విష్ణువు యొక్క వరాహ రూపం) గురించి లోతైన అధ్యయనం చేశాడు. ఆయన గ్రహాల కదలికలను వరాహ అవతారం యొక్క శక్తితో సమన్వయం చేసి, విశ్వ రహస్యాలను వివరించే గ్రంథాన్ని రచించాడు. ఈ సందర్భంగా, ఉజ్జయిని రాజు విక్రమాదిత్యుడు, మిహిరుడి అసాధారణ జ్ఞానాన్ని గౌరవించి, ఆయనను “వరాహమిహిరుడు” అని సన్మానించాడు, ఇది “వరాహ శక్తితో కూడిన సూర్య కిరణం” అనే అర్థాన్ని సూచిస్తుంది.
విక్రమాదిత్యుడు, మిహిరుడి ప్రతిభకు ముగ్ధుడై, ఆయనను రాజ ఆస్థానంలో స్థానం ఇచ్చాడు. ఒక సమావేశంలో, రాజు ఇలా అన్నాడు, “మహర్షి, మీ జ్ఞానంతో మా రాజ్యం సుసంపన్నమై, అభివృద్ధి చెందాలి. దీనిని రాజ్య శ్రేయస్సు కోసం ఉపయోగించండి.” వరాహమిహిరుడు చిరునవ్వుతో, “మహారాజా, జ్యోతిష శాస్త్రం కేవలం భవిష్యత్తును చెప్పడానికి మాత్రమే కాదు. ఇది విశ్వ రహస్యాలను, ప్రకృతి సూత్రాలను అర్థం చేసుకోవడానికి ఒక గొప్ప సాధనం” అని సమాధానమిచ్చాడు.
ఒక రోజు, **శ్రీధరుడు** అనే యువకుడు మహర్షి ఆశ్రమానికి వచ్చాడు. అతను నక్షత్ర శాస్త్రంలో పండితుడవ్వాలనే ఆకాంక్షతో ఉన్నాడు. “మహర్షి, నా జన్మకుండలిని చూసి నా భవిష్యత్తును చెప్పండి” అని అడిగాడు. వరాహమిహిరుడు, “శ్రీధర, నీ భవిష్యత్తు గ్రహాలపై మాత్రమే ఆధారపడదు. సత్యం, పరిశ్రమ, దృఢ సంకల్పంతో నీవు నీ భవిష్యత్తును రూపొందించుకోగలవు” అని సలహా ఇచ్చాడు.
శ్రీధరుడి ఆసక్తిని గమనించిన వరాహమిహిరుడు, తన ప్రసిద్ధ గ్రంథం **’పంచసిద్ధాంతిక’** లోని సిద్ధాంతాలను వివరించాడు. “సూర్య, చంద్ర గ్రహణాలను గణిత శాస్త్రం ఆధారంగా అంచనా వేయవచ్చు. మన ప్రాచీన భారతీయ విజ్ఞానం గ్రహాల కదలికలను ఖచ్చితంగా లెక్కించగలదు” అని చెప్పాడు. శ్రీధరుడు ఈ జ్ఞానాన్ని ఆసక్తిగా గ్రహించి, మహర్షి వద్ద శిష్యుడిగా చేరాడు.
వరాహమిహిరుడు శ్రీధరుడికి నక్షత్ర గణితం, భూభౌతిక శాస్త్రం, వాతావరణ అధ్యయనం, పంచాంగ గణనలను బోధించాడు. ఆయన రచించిన **’బృహత్సంహిత’** వంటి గ్రంథాలు శాస్త్రీయ జ్ఞానాన్ని మరింత విస్తరించాయి. విక్రమాదిత్యుడు ఆయనను **”రాజగురువు”**గా నియమించి, ఆయన జ్ఞానాన్ని రాజ్య శ్రేయస్సు కోసం ఉపయోగించాడు.
తన చివరి రోజులలో కూడా, వరాహమిహిరుడు జ్యోతిష విజ్ఞానాన్ని అభివృద్ధి చేస్తూ, శ్రీధరుడు వంటి శిష్యులకు తన జ్ఞానాన్ని అందించాడు. శ్రీధరుడు మహర్షి పర్యవేక్షణలో నైపుణ్యం సాధించి, భారతీయ విజ్ఞానాన్ని మరింత ముందుకు తీసుకెళ్లాడు. కాలం గడిచినా, వరాహమిహిరుడి జ్ఞానం శాశ్వతంగా నిలిచి, జ్యోతిష శాస్త్రంలో ఒక దీపస్తంభంగా వెలుగొందుతోంది.
